ด้วยระยะเวลาอันยาวนานนับหลายพันปี ที่ดินแดนแถบถิ่นลุ่มแม่น้ำโขงได้สั่งสมอารยธรรมอันเก่าแก่สืบเนื่องติดต่อ กันมาหลายยุคหลายสมัย จึงมีหลักฐานแห่งความยิ่งใหญ่ปรากฏอยู่เป็นจำนวนมาก ไม่ว่าจะเป็นโบราณสถาน หรือโบราณวัตถุ กระจัดกระจายอยู่ทั่วไปเกือบทุกจังหวัดในภาคอีสานและสถานที่ที่เก็บศิลป สมบัติอันมีค่าเหล่านี้ไว้มากที่สุดก็คือพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติของแต่ละ จังหวัด อันเป็นที่รวมของศิลปะทุกแขนงตั้งแต่ยุคโบราณถึงยุคปัจจุบันนั่นเอง
 
พิพิธภัณฑ์สถานแห่งชาติที่อนุสาร อ.ส.ท. ฉบับนี้จะพาไปเยี่ยมชมก็คือพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ อุบลราชธานี ซึ่งตั้งอยู่บริเวณถนนเขื่อนธานีตัดกับถนนอุปราช ไม่ไกลจากทุ่งศรีเมืองนัก ตัวอาคารพิพิธภัณฑ์เป็นตึกชั้นเดียวยกพื้นสูง ก่ออิฐฉาบปูน หลังคาทรงปั้นหยา เป็นอาคารรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าประกอบด้วยห้องโถงใหญ่อยู่ตรงกลาง มีระเบียงทางเดินและห้องขนาดเล็กอยู่โดยรอบ เหนือกรอบประตูประดับด้วยไม้ฉลุลวดลายพรรณพฤกษา เป็นอาคารเก่าแก่สร้างขึ้นเมื่อปี พ.ศ. ๒๔๖๑ ในสมัยรัชกาลที่ ๖ บนที่ดินที่พระเจ้าบรมวงศ์เธอกรมหลวงสรรพสิทธิประสงค์ ข้าหลวงต่างพระองค์รัชกาลที่ ๕ สำเร็จราชการมณฑลลาวกาว (มณฑลอีสาน) ประทับ ณ เมืองอุบลราชธานี และได้ใช้เป็นที่ทำการศาลากลางจังหวัดอุบลราชธานีอยู่ชั่วระยะเวลาหนึ่ง จากนั้นทางจังหวัดได้มอบอาคารหลังนี้ให้กรมศิลปากรเพื่อใช้เป็น พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ อุบลราชธานี เมื่อปี พ.ศ. ๒๕๒๖

กรมศิลปากรได้ดำเนินการบูรณะซ่อมแซมและจัดตั้งเป็นพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ อุบลราชธานีขึ้น เพื่อสนองความต้องการของคนท้องถิ่นที่จะให้เป็นศูนย์ศึกษาอนุรักษ์และเผย แพร่วัฒนธรรมท้องถิ่นตามแนวทางการพัฒนากิจกรรมพิพิธภัณฑ์สมัยใหม่ โดยจัดเป็นห้องนิทรรศการทั้งสิ้น ๑๐ ห้อง คือ ห้องแสดงข้อมูลทั่วไปของจังหวัดอุบลราชธานี ห้องจัดแสดงภูมิศาสตร์ธรณีวิทยาภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ห้องจัดแสดงสมัยก่อนประวัติศาสตร์ ห้องจัดแสดงสมัยประวัติศาสตร์เริ่มแรกวัฒนธรรมทวารวดีและวัมนธรรมเจนละ (ขอม หรือเขมรสมัยก่อนเมืองพระนคร) ระหว่างพุทธศตวรรษที่ ๑๒-๑๕ ห้องจัดแสดงวัฒนธรรมขอม หรือเขมรสมัยเมืองพระนคร ระหว่างพุทธศตวรรษที่ ๒๓-๒๕ ห้องจัดแสดงผ้าโบราณและผ้าพื้นเมืองอุบลราชธานี ห้องจัดแสดงดนตรีพื้นเมือง และห้องจัดแสดงการปกครองและงานประณีตศิลป์เนื่องในพระพุทธศาสนา สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีได้เสด็จพระราชดำเนินทรงเป็นประธานพิธีเปิดเมื่อวันที่ ๓๐ มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๓๒

โบราณวัตถุชิ้นสำคัญในพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติอุบลราชธานีมีอยู่ด้วยกันหลาย ชิ้น เช่น เครื่องมือหินกะเทาะก่อนประวัติศาสตร์สมัยสังคมคนล่าสัตว์ อายุประมาณ ๑๒,๐๐๐-๗,๗๐๐ ปี ขวานหินขัดสมัยสังคมเกษตรกรรม อายุประมาณ ๔,๐๐๐ ปี กลองมโหระทึก อายุประมาณ ๒,๕๐๐-๒,๑๐๐ ปี ใบหอกและหัวขวานสำริด อายุประมาณ ๑,๘๐๐-๑,๕๐๐ ปี ศิลาจารึกปากแม่น้ำมูล อายุราวกลางพุทธศตวรรษที่ ๑๒ พระพุทธรูปสมัยทวารวดี พระพุทธรูปศิลปะลาว ทับหลังศิลปะขอมที่มีลวดลายค่อนข้างสมบูรณ์ ธรรมาสน์ไม้ลงรักปิดทองประดับกระจก หีบพระธรรม กากะเยียและสัปคับที่แกะสลักลวดลายอย่างวิจิตรบรรจง
 
โบราณวัตถุชิ้นสำคัญและถือว่าเป็นศิลปะชิ้นเยี่ยมของพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ อุบลราชธานี ก็คืออรรธนารีศวรที่ย้ายมาจากพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร มาตั้งแสดงในห้องจัดแสดงสมัยปรัติศาสตร์เริ่มแรกวัฒนธรรมทวารวดีและวัฒนธรรม เจนละ เพราะเป็นโบราณวัตถุที่ได้พบในจังหวัดอุบลราชธานี
 
อรรธนารีศวรเป็นประติมากรรมเนื่องในศาสนาพราหมณ์ลัทธิไศวนิกาย ที่สร้างขึ้นตามเรื่องราวระหว่างพระอุมาและฤาษีภิริงกิต ผู้ซึ่งเคารพพระศิวะเพียงองค์เดียว ทำให้พระอุมาทรงพิโรธและสาปให้ร่างกายไร้เลือดเนื้อ ต่อมาภายหลังพระนางทรงละอายต่อสิ่งที่ได้กระทำต่อฤาษีตนนี้ จึงคืนคำสาปและอธิษฐานขอให้พระวรกายของพระนางเข้าไปรวมเป็นส่วนหนึ่งขององค์ พระศิวะ

ลักษณะของประติมากรรมสลักเป็นรูปพระศิวะและพระอุมารวมเป็นองค์เดียวกัน โดยภาพรวมมีขนาดความสูง ๖๘ เซนติเมตร ประทับนั่งขัดสมาธิราบบนฐานบัวหงาย ยกพระกรทั้งสองข้างขึ้นเหนือพระเพลา พระ หัตถ์หักหายไป พระพักตร์ค่อนข้างยาว พระเนตรที่สามปรากฏอยู่กึ่งกลางพระนลาฏ พระเกศาเกล้าสูง ทรงกุณฑลขนาดใหญ่และพาหุรัดลายดอกไม้กรองศอเรียบและไม่มีลวดลาย ลักษณะที่แตกต่างกันอย่างชัดเจนก็คือพระวรกายซีกขวามีลักษณะเป็นบุรุษเพศ หรือพระศิวะ มีรูปพระจันทร์เป็นวงกลมติดอยู่บนพระเศียร พระเกศาเป็นขมวดกลม มีไรพระมัสสุริมพระโอษฐ์ นุ่งผ้าสั้นเหนือพระชงฆ์ คาดเข็มขัดลายเชือกถัก มีบ่วงบาศคล้องที่พระหัตถ์ ส่วนพระวรกายซีกซ้าย หรือพระอุมาแสดงลักษณะกายวิภาคเป็นสตรีเพศ ทรงทองพระกรและนุ่งผ้ายาวไปจดข้อพระบาท มีแนวชายผ้าพาดจากใต้พระเพลาไปยังข้อพระกร คาดเข็มขัดลายลูกประคำ 
 
อรรธนารีศวรรูปนี้สร้างในสมัยทวารวดีราวพุทธศตวรรษที่ ๑๓ นับเป็นอรรธนารีศวรที่เก่าแก่ที่สุดรูปหนึ่งเท่าที่พบในเอเชียอาคเนย์ มีลักษณะค่อนข้างพิเศษทั้งด้านกายวิภาคและรายละเอียดของเครื่องประดับ รวมทั้งอยู่ในสภาพที่สมบูรณ์ จึงนับเป็นศิลปะชิ้นเยี่ยมของพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ อุบลราชธานีที่มีค่าและน่าหวงแหนอีกชิ้นหนึ่งของประเทศ